Η
περίοδος των εορτών θεωρείται συχνά η πιο ευτυχισμένη εποχή του χρόνου, γεμάτη αγάπη, χαρά και συνδέσεις. Οι εορταστικές περίοδοι, γεμάτες φως, χρώματα και γέλια, συχνά παρουσιάζονται ως ο κορύφωση της ευτυχίας. Τα κοινωνικά δίκτυα πλημμυρίζουν από φωτογραφίες και βίντεο με ευτυχισμένους ανθρώπους, γελαστά πρόσωπα, μεγάλες παρέες, εικόνες διακοπών, ταξίδια, χιόνια, φωτάκια, ρεβεγιόν, πλούσια φαγητά, ανταλλαγή δώρων, όμορφες οικογενειακές στιγμές.
Ωστόσο, η πραγματικότητα μπορεί να είναι εντελώς διαφορετική. Για πολλούς ανθρώπους, οι εορτές μπορεί να αποτελέσουν πηγή έντασης, στενοχώριας και απομόνωσης. Η κατάθλιψη των εορτών είναι μια συναισθηματική πραγματικότητα που επηρεάζει όλο και περισσότερους και οφείλεται σε διάφορους παράγοντες που καθιστούν την περίοδο αυτή εξαιρετικά απαιτητική καθώς η πίεση του ότι ‘πρέπει κι εγώ να είμαι ευτυχισμένος’ ενισχύει ακόμη περισσότερο τα συναισθήματα απομόνωσης, περιθωριοποίησης και θλίψης.
Η ‘Μελαγχολία των Εορτών’ γνωστή και ως η ‘Κατάθλιψη των Χριστουγέννων’ ή ‘Christmas Blues’ δεν αποτελεί μια διαγνωσμένη ψυχική νόσο σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ταξινόμησης των Ψυχολογικών Διαταραχών (DSM). Πρόκειται για μια Εποχική Συναισθηματική Διαταραχή (Seasonal Affective Disorder – SAD) που επηρεάζει έναν στους έξι συνανθρώπους μας κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς.
Η Εποχική Συναισθηματική Διαταραχή καταγράφηκε αρχικά και είναι συχνότερη σε κατοίκους που ζουν σε Βόρειες Ευρωπαϊκές και Σκανδιναβικές χώρες αλλά στις ΗΠΑ. Τα περιστατικά αυτά αποδόθηκαν σε παράγοντες ανεπαρκούς ηλιακής ακτινοβολίας ή/και καλοκαιρίας στις συγκεκριμένες γεωγραφικές ζώνες κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών. Είναι γνωστό άλλωστε ότι οι άνθρωποι του Νότου στον πλανήτη μας απολαμβάνουν περισσότερο τον ήλιο σε σύγκριση με αυτούς του Βορρά.
Έρευνες έχουν δείξει ότι ένα καταθλιπτικό επεισόδιο που λαμβάνει χώρα κατά την περίοδο των εορτών αναμένεται να διαρκέσει από λίγες ώρες έως και δύο ημέρες. Ωστόσο, ένα ποσοστό της τάξεως του 3% των ανθρώπων που καταγράφουν καταθλιπτικά επεισόδια τα Χριστούγεννα, αναπτύσσουν Καταθλιπτική Διαταραχή που διαρκεί περισσότερο από έξι μήνες.
Πολλοί ασθενείς μου έχουν εκφράσει κοινά χαρακτηριστικά συμπτώματα κατά την περίοδο των εορτών. Οι περισσότεροι έρχονται αντιμέτωποι με την ιδέα ότι πρέπει να νιώθουν ευτυχισμένοι τα Χριστούγεννα, πρέπει να είναι μέρος μιας μεγάλης παρέας την Πρωτοχρονιά, πρέπει να λάβουν προσκλήσεις για ρεβεγιόν, πρέπει να ανταλλάξουν δώρα. Όλες αυτές οι απαιτήσεις που έχουμε από τον εαυτό μας ή τη ζωή μας είναι αποτέλεσμα των κοινωνικών προσδοκιών της εορταστικής περιόδου. Η πίεση των κοινωνικών προσδοκιών μπορεί να γίνει συντριπτική. Οι διαφημίσεις, οι ταινίες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μάς παρουσιάζουν μια εξειδανικευμένη εικόνα των εορτών, δημιουργώντας προσδοκίες που δεν είναι πάντα ρεαλιστικές. Η πίεση να νιώθουμε απόλυτα ευτυχισμένοι, να έχουμε το τέλειο δώρο ή να οργανώσουμε το τέλειο εορταστικό δείπνο μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του στρες και της εσωτερικής ανησυχίας.
Σημαντικό είναι να αναγνωρίσουμε ότι η ένταση αυτή δεν αντανακλά πάντα την πραγματικότητα. Η ζωή δεν είναι ένα φωτογραφικό λεύκωμα, και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο καθένας μας δεν εξαφανίζονται μαγικά τις εορταστικές περιόδους.
Ένα παράδειγμα…
Όσοι από εσάς έχετε βιώσει έστω και μια φορά στη ζωή σας την ‘Κατάθλιψη των Εορτών’ θα θυμάστε ενδεχομένως μια αδυναμία να απολαύσετε τις εορταστικές δραστηριότητες. Κάποιοι πιο τυχεροί ίσως θυμάστε να είστε καλεσμένοι σε ένα σπίτι με οικογένεια και φίλους, μια ιδανική συνθήκη για να είστε ευτυχισμένοι, ωστόσο εσείς δεν γνωρίζατε ούτε τους μισούς. Ως πολύ τυχεροί σε σύγκριση με άλλους, θα θυμάστε ίσως ένα μεγάλο πλούσιο τραπέζι με όλα τα καλούδια, φαγητά και γλυκά. Ωστόσο, εσείς μόλις είχατε πάρει τα αποτελέσματα των εξετάσεων και δεν σας επιτρεπόταν να φάτε τίποτα τηγανιτό ή/και γλυκό λόγω ανεβασμένης χοληστερίνης ή σακχάρου. Θα θυμάστε ίσως ακόμα να βρίσκεστε στριμωγμένοι σε μια φωτογραφία με όλη αυτή τη μεγάλη παρέα που όλοι γελούν και δείχνουν να απολαμβάνουν τις στιγμές στο έπακρο. Τι όμορφες στιγμές!!! Σκέφτεστε ‘…τι ωραία, είμαι κι εγώ μέρος μιας μεγάλης παρέας… θα την ανεβάσω στα social’. Ωστόσο, αυτή η φωτογραφία δεν έφτασε ποτέ στα χέρια σας… ξέχασαν να σας τη στείλουν. Και το απόγευμα μετά το μεγάλο φαγοπότι, ίσως θυμάστε να δημιουργούνται μικρές παρέες όπου ο καθένας έχει βρει μια ‘κοινωνική φωλιά’ να χαλαρώσει και να συζητήσει. Ενώ εσείς βρίσκεστε να περιφέρεστε στο χώρο, να περνάτε από παρέα σε παρέα χωρίς να ανήκετε πουθενά. Και καθώς η μέρα κλείνει εσείς σκέφτεστε… ‘δόξα τω Θεώ, πάνε και τα Χριστούγεννα, πέρασαν… το θερμοσίφωνο το έκλεισα στο σπίτι ή θα πάρουμε φωτιά? …μην ξεχάσω να πληρώσω τα κοινόχρηστα…’
Θα σου πω λοιπόν μια άλλη οπτική. Είναι ευλογία να έχουμε μια πρόσκληση να περάσουμε τα Χριστούγεννα ή την Πρωτοχρονιά. Υπάρχουν άνθρωποι που ζουν μόνοι κι όμως έχουν καταφέρει να βρουν την ευτυχία μέσα τους γιατί τόλμησαν να προσεγγίσουν έναν δικό τους άνθρωπο ή επισκέφθηκαν έναν ειδικό όταν ένιωσαν ότι το χρειάζονταν. Είναι υπέροχο να συγκεντρώνονται οι άνθρωποι γύρω από ένα τραπέζι κι ας μην τους γνωρίζουμε όλους. Σήκω, προσέγγισε τους, άκουσε τους, δώσε μια ευκαιρία στον εαυτό σου να γνωρίσεις και να γνωριστείς. Κι αν η εσωστρέφεια σου δεν στο επιτρέπει, αποδέξου ότι είσαι φυσιολογικός, κι είναι ΟΚ να μη θέλεις να τους γνωρίσεις όλους. Όμως είναι ΟΚ να υπάρχουν κι αυτοί γύρω σου κι ας σου είναι άγνωστοι. Είναι και για αυτούς Χριστούγεννα. Όσο για το φαγητό που δεν μπόρεσες να απολαύσεις λόγω της αυξημένης χοληστερίνης, να θυμάσαι ότι η υγεία σου είναι ότι σημαντικότερο έχεις. Μπράβο που έκανες το τσεκάπ έγκαιρα. Είναι ένας πολύ σημαντικός λόγος για να χαμογελάσεις. Όσο για τη φωτογραφία που ξέχασαν να σου δώσουν… είσαι σίγουρος ότι ΣΕ ξέχασαν? Μήπως αυτή είναι μια δική σου εκτίμηση? Μήπως να δεις λίγο τα επίπεδα της αυτο-εκτίμησης σου?
Βλέπουμε λοιπόν ότι η προσωπική πραγματικότητα του κάθε ανθρώπου είναι τελείως διαφορετική. Ζούμε σε μια περίοδο μεγάλων αναταραχών σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν ζουν όλοι οι άνθρωποι στις ίδιες συνθήκες ζωής, δεν έχουν όλοι την ίδια οικονομική δύναμη να ανταπεξέλθουν στις ‘απαιτήσεις’ των εορτών. Δεν είναι όλοι το ίδιο κοινωνικοί. Ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού είναι εσωστρεφείς άνθρωποι – έτσι όπως ορίζεται η εσωστρέφεια ως επιστημονικός όρος – και το κοινωνικό τους δίκτυο είναι εξαιρετικά περιορισμένο σε σύγκριση με τους εξωστρεφείς.
Το μεγάλο στοίχημα είναι να τα καταλάβουμε ότι η έλευση των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς δεν αρκεί για να φέρει την ευτυχία στη ζωή μας. Σαφώς μπορεί να συμβάλλει στην αύξηση του συναισθήματος της χαράς όμως δεν αρκεί για να ‘γεννήσει’ τη χαρά μέσα μας. Η χαρά και η ευτυχία είναι συναισθηματικές καταστάσεις που οφείλουμε να μάθουμε να τις ‘γεννάμε’ μόνοι μας. Τα εξωτερικά ερεθίσματα μπορούν να αυξήσουν την ένταση της προσωπικής ευτυχίας αλλά δεν μπορούν να τη δημιουργήσουν.
Τρόποι Αντιμετώπισης
Η αποδοχή των συναισθημάτων μας αποτελεί βασικό στάδιο στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης των εορτών. Το να αναγνωρίσουμε ότι δεν είναι υποχρεωτικό να βιώσουμε την απόλυτη ευτυχία κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου είναι ένα πρώτο βήμα προς την απελευθέρωση από τις πιέσεις των εορτών. Αποφεύγουμε την αυτοκριτική και αναγνωρίζουμε ότι η θλίψη είναι μια φυσιολογική αντίδραση, ιδίως όταν αντιμετωπίζουμε δύσκολες στιγμές και προκλήσεις της ζωής..
Είναι επίσης σημαντικό να μην φοβόμαστε να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας. Η κοινωνική στήριξη είναι ένα ισχυρό εργαλείο για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Να μη φοβηθούμε να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας με φίλους, οικογένεια ή ακόμη και επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Όταν μοιραζόμαστε τα συναισθήματά μας, είναι μαθηματικώς βέβαιο ότι θα διαπιστώσουμε πώς δεν είμαστε οι μόνοι που νιώθουμε με αυτόν τον τρόπο.
Η αντιμετώπιση της κατάθλιψης των εορτών απαιτεί επίσης τη θέσπιση ρεαλιστικών προσδοκιών. Συχνά, η πίεση για την τέλεια εμπειρία, η πίεση να δημιουργήσουμε το τέλειο περιβάλλον για τις εορτές μπορεί να είναι όχι μόνο υπερβολική αλλά και αντίθετη προς τη φύση των εορτών, αντίθετη προς το πνεύμα των Χριστουγέννων.
Επίσης, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η σύγκριση με τους άλλους μπορεί να είναι επιζήμια. Οι φωτογραφίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να δείχνουν μια ιδανική εικόνα των εορτών, αλλά σπάνια αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα. Καθένας ζει τις δικές του προκλήσεις και η αλληλεγγύη είναι καίρια για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις αυτής της περιόδου. Θα τολμούσα να σας προτείνω ακόμη και την προσωρινή σας αποσύνδεση από τα Κοινωνικά Δίκτυα κατά τις ημέρες των εορτών. Είναι πολλοί οι χρήστες αυτών των μέσων που προωθούν μια πλασματική εικόνα, μια ψευδή ταυτότητα που απέχει άρδειν από την πραγματικότητα, προβάλλοντας έναν ιδανικό εαυτό και μια τέλεια ζωή απόλυτης ευτυχίας μέσα από φίλτρα, εικονικά χαμόγελα και διαστρεβλώσεις της αλήθειας. Θυμήσου ότι η ζωή δεν είναι τέλεια για κανέναν, είναι όμως όμορφη, κι αυτή η ομορφιά πηγάζει από μέσα μας! Τα Χριστουγεννιάτικα φωτάκια όπως και κάθε άλλο εξωτερικό ερέθισμα, απλά αυξάνουν λίγο αυτή την πηγαία εσωτερική ομορφιά και ευτυχία.
Για να αντιμετωπίσουμε την κατάθλιψη των εορτών, πρέπει επίσης να είμαστε επιεικείς με τον εαυτό μας. Η αυτοφροντίδα είναι ένα σημαντικό στοιχείο της ψυχολογικής ευεξίας. Αντί να κατακρίνουμε τον εαυτό μας για τυχόν αποτυχίες ή ανασφάλειες, ας αναγνωρίσουμε τη δύναμη που χρειάζεται για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της εποχής.
Κάποιοι από τους ασθενείς μου έχουν έρθει αντιμέτωποι με πολύ σκληρά χτυπήματα της ζωής όπως η απώλεια ενός δικού τους ανθρώπου. Το πένθος είναι από τις πλέον δύσκολες περιόδους της ζωής ενός ανθρώπου. Η διαδικασία του πένθους ολοκληρώνεται σε διαφορετικό χρόνο για τον καθένα από εμάς. Κάποιοι μάλιστα αισθάνονται ότι δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ. Μου είπε κάποιος προχθές ‘… μα δεν είναι ειρωνεία? Εγώ έχασα το παιδί μου… πώς μπορεί και προχωράει η ζωή?… ήρθαν τα Χριστούγεννα…’. Να πούμε λοιπόν ότι είναι ΟΚ να απέχετε από τις γιορτές, είναι ΟΚ να μη μιλήσετε στο τηλέφωνο, είναι ΟΚ να μην ευχηθείτε σε κανέναν φέτος, είναι ΟΚ να μην ανταλλάξατε δώρα και να μην παρευρεθείτε σε οικογενειακές/φιλικές συγκεντρώσεις. Εξηγείστε με λίγα και απλά λόγια σε όσους εσείς θέλετε, την κατάσταση και την επιλογή σας να απέχετε. Οι τύψεις και οι ενοχές είναι άχρηστα συναισθήματα που ‘κλέβουν’ μέρος του πένθους σας. Τιμήστε τη μνήμη του δικού σας ανθρώπου με τον τρόπο που εσείς θα επιλέξετε. Μιλήστε με έναν ειδικό.
Τέλος, για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ήδη έντονη κατάθλιψη, είναι σημαντικό να ζητήσουν επαγγελματική βοήθεια. Οι ψυχολόγοι, οι ψυχίατροι ή άλλοι ειδικοί στην ψυχική υγεία μπορούν να παρέχουν υποστήριξη και εργαλεία για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Συγχρόνως, η αγάπη και η υποστήριξη των φίλων και της οικογένειας αποτελούν ανεκτίμητους πόρους για την ψυχολογική ευημερία.
Σε κάθε περίπτωση, ας θυμόμαστε ότι η κατάθλιψη των εορτών μπορεί να μοιάζει μια μοναχική συνθήκη αλλά δεν αποτελεί προσωπική ανασφάλεια. Αντίθετα, είναι μια πραγματικότητα που βιώνουν πάρα πολλοί άνθρωποι στον κόσμο. Μια ανοιχτή συζήτηση για το θέμα αυτό μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα προς την κατανόηση, την αλλαγή, την υποστήριξη αλλήλων. Ας καλωσορίσουμε την ποικιλομορφία των συναισθημάτων κατά τη διάρκεια των εορτών και ας προσφέρουμε τον σεβασμό και την κατανόησή μας σε εκείνους που μπορεί να τη χρειάζονται και πρωτίστως στον εαυτό μας.
